Nếu tục ngữ thiên về lí trí, là phán đoán rút
ra từ thực tiễn đời sống lao động, đời sống xã hội thì ca dao lại thiên về tình
cảm, bởi nội dung phản ánh đậm chất trữ tình. Vì thế, ngôn ngữ ca dao thường
gợi nhiều hơn tả, kể. Bài ca dao sau là minh chứng:
Nước
sông trong chảy lộn sông ngoài,
Thương người xa xứ lạc loài tới đây…
Xét về cấu trúc,
thường thì ca dao kết cấu lối đối – tỉ hai phần rõ rệt: phần đầu gợi hứng, nêu
vấn đề để đối chiếu nội dung chính phần sau mà bộc lộ tình cảm chủ thể trữ
tình. Điều đặc biệt bài ca dao này: tư tưởng tình cảm gợi ra ngay trong từng
câu phần đầu (ngoại cảnh). Phần “hứng” đã gợi ra phần “tỉ”, ngôn từ ẩn dụ- vừa
giàu nghĩa hiện thực vừa đậm sác thái biểu tượng. “Rồng chầu ngoài Huế” người
đọc nghĩ ngay đến hình ảnh Rồng đang phủ phục bên đền đài, cung điện, thành
quách, cảnh trí vùng đất kinh kì, biểu hiện uy lực vương triều (nhà Nguyễn).
“Chầu” là sự phục tùng, tuân thủ theo qui tắc ứng xử trong quan hệ giao tiếp
theo chuẩn mực cái đẹp của con người vùng đất kinh kì, nơi hội tụ tinh hoa văn
hoá dân tộc. Chính điều đó đã hình thành tính cách con người Huế : Nề nếp, gia
phong, khuôn phép, thanh lịch đến mức cầu kì trong mọi mặt đời sống. Chùa Thiên
Mụ, núi Ngự Bình, lăng tẩm, thành quách vẫn trầm mặc soi bóng xống dòng Hương
Giang thơ mộng ngàn đời để trở thành di sản văn hoá vật thể hậu thế. Đến nhã
nhạc cung đình Huế lại được vinh danh thành di sản phi vật thể của nhân loại.
Tất cả đều sản sinh ra từ tính cách con người Huế( chủ thể văn hoá).
Xuôi vào nam, trước “độ
mang gươm đi mở cõi”, Đồng Nai, vùng đất mênh mông, bát ngát còn hoang vu thuở
ấy xuất hiện “Ngựa tế Đồng Nai”. Ta hình dung hình ảnh ngựa đang sải bước, tung
vó để phi nước đại trên miền đất rộng lớn mà không gặp phải sự cản trở nào.
Phải chăng đó là biểu hiện khát vọng tự do, tung hoành của người Nam Bộ (nói
chung), Đồng Nai (nói riêng). Phóng khoáng, bộc trực, thân tình mà dung dị.
trong mọi mặt đời sống. Dấu ấn đậm chất Nam bộ trong sinh hoạt văn hoá : Đờn ca
tài tử từng được xướng thành văn hoá phi vật thể. Loại hình này phản ánh tính
cách mộc mạc, dân dã mà thắm đượm nghĩa tình người vùng sông nước miệt vườn. Sử
sách ghi rằng : năm 1698, Nguyễn Hữu Cảnh theo lệnh chúa Nguyễn Phúc Chu vào
Nam, ngược sông Đồng Nai – Sài Gòn , Ông “lấy Đồng Nai làm huyện phước Long và
sài gòn làm huyện Tân Bình. Đặt Trấn Biên dinh (Biên Hoà) và Phiên Trấn dinh
(Gia Định) sai quan vào cai trị. Lại chiêu mộ những kẻ lưu dân từ Quảng Bình trở
vào để lập ra thôn xã và khai khẩn ruộng đất” Từ đó những bước khai phá người
Việt mở cõi đến tận cùng vùng đất Nam Bô ngày nay..Vì vậy Nam Bộ là nơi hội tụ
cư dân đàng ngoài, đàng trong vào sinh cơ lập nghiệp. “Nước sông trong chảy lộn
sông ngoài” là như thế. Vì thời cuộc, vì mưu sinh mà người mọi miền phải “chảy
lộn” để tìm đến miền đất hứa. Có dị bản chép “Nước sông trong sao chảy lộn sông
ngoài”. Chữ “sao” từ dùng để hỏi khi đối thoại, người hỏi muốn biết hoàn cảnh
đẩy đưa người đến đây, tìm sự đồng cảm, sẻ chia. Người thì bất mãn thời cuộc,
người vì đói nghèo tha hương cầu thưc, người không chịu cảnh áp bức quan
lại, tựu trung đều là kẻ xa xứ. Bởi vậy tình người đọng lại câu “Thương người
xa xứ lạc loài tới đây”. Cách nói, cách bày tỏ tình cảm rất bộc trực, tự nhiên
“Thương”, không khuôn sáo, cầu kì; rất dân dã rất đời! là mệnh lênh trái tim
“cưu mang đùm bọc”nhau. Kể chi thành phần xuất thân, sá chi sang hèn… vì thế
cũng có dị bản “Thương người quân tử lạc loài tới đây”.Người tới trước giúp đỡ
người đến sau, người thuận lợi giúp người khó khăn, cứ thế đời trước truyền đời
sau làm nên cốt cách “trọng nghĩa tình” người Nam bộ như ngày nay.
Thế mới hay bài ca dao trên như gợi nhắc người
đời về giai đoạn lịch sử hình thành cư dân Nam Bộ, còn là biểu hiện tính cách
người vùng miền khác nhau. Hai câu kết bài ca dao theo môtip quen thuộc, lời
mời chào “Tới đây thì ở lại đây/ Bao giờ bén rễ xanh cây lại về”. “về” hay
không “về” nhưng bao giờ tâm thức họ hướng về “Cố quốc” (Rồng chầu ngoài Huế).
Thời nay, con cháu vẫn không nguôi tấm lòng nhớ thương ấy “Từ độ mang gươm đi
mở cõi / Trời Nam thương nhớ đất Thăng Long” (Huỳnh Văn Nghệ). Bởi người Việt
Nam đời nào cũng vậy, ở đâu cũng thế (người xa xứ) luôn ẩn chứa tinh thần dân
tộc, nghĩa cử đồng bào.
TRANG LỘC
Trường THCS Lê Đình Chinh, Ninh Thuận.
Chị sang thăm em đọc bài viết hữu ích , chúc em an lành ;)
ReplyDelete