KHÚC ĐÊM - thơ Phan Nam

9:33 AM |
KHÚC ĐÊM

1.
vọng ra
từ hơi thở
đòi nợ giấc mơ

2.
đêm
mắc võng
mặc kệ mũi chích dưới lưng

3.
hình như
chiếc đồng hồ quả lắc
đánh rơi mùa thu

4.
tôi
dỡn bóng
sole chính tôi

5.
còn nghe
mưa rơi vài giọt
đầu lưỡi tê tê

6.
men
nhỏ giọt
người người lên đèn

7.
ngăn dòng
con suối
mắc cạn mùa màng


8.
chạm va
va chạm
lè nhè bóng ma

9.
dở hơi
hơi thở
lặn lộn biển khơi


10.
một vài
tính từ
trạng thái là số dư

11.
trên tay người
tìm

khóc cười

12.
những đồng tiền
những đồng tiền lẻ
sắp đặt cơn mê

13.
chỉ một lần
trôi qua ký ức
nhọc nhằn

14.
chiếc đồng hồ
lật ngược
cát khô

15.
lẻ bầy
hơn thua giá trị
mù màu

                    PHAN NAM


Xem tiếp…

Thơ trẻ và những nỗi niềm - Bài viết của Phan Nam

8:32 AM |
 Trong hầu hết các trại sáng tác văn học nghệ thuật dành cho học sinh tôi để ý thơ của các em chưa khẳng định được vị trí. Những cái tên mới xuất hiện và được chú ý, phát hiện, trao giải chủ yếu là tác phẩm văn xuôi. Vậy tại sao thơ của những cây bút trẻ và rất trẻ chưa tạo được giá trị và tại sao thơ trẻ ngày càng vắng bóng trên thi đàn? Tất cả chúng ta có lẽ ai cũng đều biết câu nói nổi tiếng “cơm áo không đùa với khách thơ” nhưng ít ai chú ý đến “thơ không làm ra lúa vàng gạo trắng, nhưng thơ làm ra giấc mơ cho người gieo trồng”, vậy giấc mơ thi ca của người trẻ đang ở đâu trong dòng chảy thi ca dân tộc?
 Nói về thơ rất trẻ có lẽ tập san Áo Trắng do nhà văn Đoàn Thạch Biền chủ bút hội tụ rất nhiều cây bút trẻ trên mọi miền đất nước tham gia cộng tác, gửi bài. Và rất nhiều tác phẩm của tác giả trẻ và rất trẻ đã được đăng tải thường xuyên trên ấn phẩm này. Tuy nhiên, có một thực tế là rất nhiều những cây bút của học sinh, sinh viên xuất hiện đôi ba lần rồi mất hút, đỏ mắt tìm cũng không tìm thấy những tác phẩm mới đăng đàn. Đây là một thực tế không chỉ của người trẻ khi thơ ngày càng vắng bóng trên các ấn phẩm báo chí từ địa phương đến trung ương. Nhà thơ Đinh Thị Như Thúy cho rằng: “Ai trong chúng ta cũng có lúc cần viện dẫn thơ để bày tỏ lòng mình. Đó là lúc trong ta có những xúc cảm không thể nói được bằng ngôn ngữ thông thường. Hay nói theo cách khác, đó là lúc những cách diễn đạt thông thường không thể nói hết tâm trạng, ý nghĩ, tình cảm của chúng ta”. Tuy nhiên, động lực nào khuyến khích người trẻ làm thơ, phải chăng khu vườn ngôn từ đã cạn kiệt hay tâm hồn người trẻ đang dần cằn cỗi. Thơ và xuất bản thơ chưa bao giờ dễ dàng như hiện tại nhưng không gian dành cho thơ trên các ấn phẩm báo chí lại rất chật chội, khiến cho những người làm thơ trẻ nản chí và lùi bước. Đó là một trong những nguyên nhân chính khiến người trẻ quay lưng với thi ca. 
Và một trong những nguyên nhân quan trọng nữa là những định kiến của xã hội đối với thơ trẻ. Tôi có kết bạn với một số người làm thơ trẻ trên facebook và các trang mạng xã hội, có một thực tế đáng buồn là khi họ đăng thơ càng nhiều thì số người quan tâm lại càng ít và rất nhiều người trong số đó ái ngại vì sự bèo bọt của văn chương. Nhưng tôi tin thơ trẻ ngày nay vẫn đang chứng tỏ sức sống mãnh liệt tạo nên diễn đàn sôi nổi trên các diễn đàn văn học nghệ thuật trong cả nước. Vào khoảng giữa năm 2014, nhà thơ trẻ Phạm Thiên Ý với bút danh Nồng Nàn Phố đã tạo nên một làn sóng nhỏ trong làng văn chương Việt khi ra mắt tập thơ “Anh ngủ thêm đi anh, em phải dậy lấy chồng”, các tác giả lớn đương thời đều cho rằng Phố là một cây bút trẻ đầy nội lực. Theo thông tin trên tờ phụ nữ TP HCM trong tập thơ thứ hai “Yêu lần nào cũng đau”, Nồng Nàn Phố đã đạt thành công lớn về mặt doanh thu khi bán được 1000 cuốn chỉ trong đêm cuốn sách ra mắt độc giả. Nồng Nàn Phố hiện đã có tới hàng ngàn lượt thích và theo dõi trên facebook và hiện đang tăng lên chóng mặt, điều đó chứng tỏ sự quan tâm rất lớn của người trẻ đến thơ ca. Để nói về hiện tượng thơ trẻ hôm nay, có lẽ Nguyễn Phong Việt là cái tên được chú ý nhất, anh đã bán được 50.000 cuốn cho tác phẩm thơ “đi qua thương nhớ”. Quả thực Nguyễn Phong Việt đã tạo nên một cơn sốt xuất bản thơ trong cả nước, khuấy động thị trường thơ ca trong khi đó tình trạng nhiều nhà thơ than thở in thơ rồi chạy đi chạy lại tặng mãi mới hết. Với sự thành công của tập “đi qua thương nhớ”, Nguyễn Phong Việt đã chứng tỏ sức sống của thơ trẻ hôm nay trong dòng chảy văn học. Nguyễn Thế Hoàng Linh cũng là một cây bút trẻ được đánh giá cao trên thi đàn, anh đã xuất bản một số tác phẩm đáng chú ý: lẽ giản đơn, mỗi quốc gia một thành phố của thế giới, hở, mật thư, em giấu gì ở trong lòng thế. Điều đặc biệt ở tác giả Nguyễn Thế Hoàng Linh là anh bước ra từ văn học mạng, một công cụ đầy sức mạnh được các tác giả trẻ hôm nay tận dụng tối đa để tạo dựng tên tuổi. Với tập thơ thiếu nhi “Ra vườn nhặt nắng” phát hành gần đây, lợi nhuận mà anh thu về được cho là 250 triệu đồng và in hơn 5000 bản theo đơn đặt hàng, theo thông tin trên báo Người Lao Động. Hiện nay, với sự xuất hiện của mạng xã hội, các tác giả xuất hiện ngày càng nhiều nhưng chưa chứng tỏ được nhiều khi các tác phẩm mới của họ được chia sẻ. Các tác phẩm của người trẻ không được đánh giá cao vì nhiều lẽ nhưng chung quy lại là sự thờ ơ đối với thi ca trong đời sống xã hội ngày nay. Nhà thơ Trần Đăng Khoa nhận định thơ trẻ không chỉ tồn tại một dòng duy nhất, nhiều người vẫn cho các tác phẩm thơ trẻ hôm nay “non nớt” nhưng thể hiện được sự phong phú, thâm trầm rất đáng quý ở những cây viết trẻ. Rõ ràng, với việc dám dấn thân và đưa ra những thể nghiệm mới lạ, những người làm thơ trẻ dần khẳng định chính mình. Nhiều tác giả tự tin xuất bản tác phẩm thơ đầu tay và được độc giả chú ý. Người làm thơ trẻ đã sử dụng nhiều công cụ truyền thông để phát hành tác phẩm thông qua sức mạnh của mạng xã hội và sự bùng nổ công nghệ thông tin trong thời đại ngày nay. Ngoài ra, họ còn tổ chức rất nhiều buổi ra mắt sách, giao lưu độc giả, kéo gần khoảng cách hơn với độc giả, tạo dựng được sự gần gũi, thân mật cần thiết giữa tác giả - độc giả. Với tâm lý không chịu bó hẹp trong khuôn khổ, thơ trẻ hôm nay đang dần thoát ra khỏi lớp vỏ ngôn ngữ trong sự sáng tạo và đổi mới nhiều hơn, đó là một chặng đường dài nhưng rất khó khăn và sẽ rất thú vị đối với độc giả, những người yêu thơ.
Rõ ràng thơ trẻ hôm nay không chỉ buông theo cảm xúc mà dường như thông qua thơ họ đã thể hiện cái nhìn trong muôn mặt đời sống, tư tưởng cách đánh giá luôn được đề cao. Những bài thơ rất “đời” ra đời đã dành cho người đọc nhiều cảm nhận thú vị về thơ trẻ hôm nay. Những bài thơ đồng cảm với phận người chính là điểm nhấn gợi lên nhiều nỗi niềm của thơ trẻ: Họ/ những người vô gia cư/ đắp lên mình tấm chăn gầm cầu/ nóng cả khối bê tông/ Họ/ mừng như bắt được vàng/ từ lon bia của gã say vút vào sọt rác lẩy bẩy cười…/ Họ/ đến từ niềm tin/ rồi co ro trước cửa lùa bên hiên nhà đóng kín/ đếm giọt mưa rớt dòng sông bỏ ngỏ/ mơ ước hòa bình với lũ muỗi vo ve/ Họ bước qua mùa đông/ bằng tấm thân cong/ cường lực (Những người vô gia cư, thơ Trần Vương, Đại Lộc, Quảng Nam). Tâm lý tiếp nhận mỗi thời mỗi khác nhưng thơ trẻ vẫn tồn tại theo cách riêng của mình như cái cách mà nó đã sinh ra, giản đơn và tự nhiên. Hiện nay, thi ca được cho là rất sôi động nhưng theo tôi thơ trẻ vẫn còn thiếu đất sống, thiếu nơi để công bố tác phẩm. Loay hoay mãi trong cánh đồng thi ca rồi người trẻ sẽ bị cuốn theo cơn gió khác, khi cảm xúc đã không còn nguyên vẹn. Để thơ trẻ tồn tại và chắp cánh bay cao, bay xa hơn nữa, việc phát hiện, bồi dưỡng những cây bút đặc sắc trong nhà trường là điều cần thiết. Nhất là trong bối cảnh giới trẻ ngày càng chìm đắm trong những trò chơi vô bổ mà đánh mất chính mình bởi vì làm thơ và yêu thơ là một thú chơi tao nhã, từ quá khứ đến hiện tại và tương lai.
                                                                                                               PHAN NAM.

Xem tiếp…

KHÁT NẮNG - truyện ngắn Phan Nam

9:22 PM |

Với vẻ mặt cực nhọc bà đi ra đồng. Những hào quang trên trời vẫn sang sảng chiếu xuống mặt bà. Một người phụ nữ trung niên, nước da ngăm đen, gầy gò, chắc chắn nghèo hèn và hơn thế nữa. Uống vội miếng nước chè xanh bà lao xuống đồng. Được vài con ốc, con cua. Bà lại tranh thủ hái một ít rau dớn. Ở nhà, nước mắm, vị tinh, dầu phộng đã hết sạch, lu gạo cũng không còn. Những đứa con thơ dại đang chờ bà ở nhà. Văng vẳng trong tai bà là những lời khinh miệt. Hẳn thế. Cái nắng giờ ngọ. Gay gắt. Cháy thịt cháy da. Bữa trưa của bà thế là đủ. Một làn gió mát rượi thổi vào lòng bà, vào sâu trong tâm khảm. Bà khẽ mỉm cười. Không gì hơn thế vào lúc này, bà nghĩ thế... Vừa bước về nhà bà trông thấy một đoàn người lạ mặt. Một người đàn ông, vẻ lịch sự cất tiếng:
-         Khu đất bà đang ở đang nằm trong quy hoạch khu du lịch của tỉnh. Chúng tôi đến đây để thông báo bà nhanh chóng bàn giao mặt bằng trong ba tháng tới.
-         Các ông nói thật sao. Thật là không thể tin nổi.
Bàn tay run run, mắt mờ đi, tim đập rất mạnh. Những đứa con nheo nhóc trong nhà đang tròn xoe mắt. Bà chưa kịp làm gì cả, khi người ta nhận một tin vui quá đột ngột thì họ sẽ không biết làm gì. Như những người mua vé sổ số kiến thiết thường nói: “Mua ủng hộ cho mấy bà vậy thôi chứ chỉ mong trời cho trúng thì trúng ít ít thôi. Trúng nhiều rất dễ phá vỡ phần con phần người”. “Hùng, ra rót nước mời mấy chú con”. Sau vài phút “chết” lặng, bà chỉ  kịp nói như vậy. Hiện lên trước mắt bà bây giờ là một căn nhà khang trang đầy đủ tiện nghi ở thành phố. Bà đã mơ giấc mơ này lâu lắm rồi. Những đứa con bà sẽ đi học ở những ngôi trường lớn. Rồi chúng sẽ được học đại học. Bà sẽ rời khỏi mảnh đất khỉ ho cò gáy  này. Sẽ không còn những giọt nắng gay gắt trút xuống đầu, những làn gió Lào khắc nghiệt, những trưa hè bỏng rát dưới mái nhà tôn đã dần mục nát… Sẽ không còn cảnh chịu đựng những lời to tiếng mắng nhiếc của chồng về cơm, áo, gạo, tiền. Sẽ không còn cảnh “rượu vào lời ra” của ông chồng mà mà bà chịu đựng bấy lâu nay.
 Sáng hôm sau, trong lúc cơn mơ vẫn còn đang hiện về, bà ra đồng. Phải tranh thủ thu hoạch hết số lúa này, nhà bà khoảng hai sào, cho tám miệng ăn. Những cơn đói giáp hạt triền miên đè nặng trên đôi vai gầy gò của bà.
-         Đất vườn nhà bà vào loại nhiều nhất trong xóm, phen này chắc đổi đời rồi nhỉ.
Liên, một người hàng xóm, vào loại khá giả nhất trong xóm, chia vui với bà. Bà im lặng. Đất trời cũng im lặng. Sự im lặng đến đáng sợ. Nắng đã bắt đầu gay gắt. Những người thường xuyên phải tắm nắng như bà có sợ gì. Làn da cháy đen vì  nắng. Mồ hôi rơi dưới nắng cũng không thể đếm hết. Ở vùng đất thường xuyên phải hứng nắng hứng gió này thì cũng không có gì là lạ.
 Các con ơi, nhanh lên, chúng ta đi thôi. Cuối cùng thì ngày này cũng đến. Cuối cùng thì bà cũng sở hữu một số tiền mà cả đời này bà cũng không dám mơ đến. Ngay cả khi bà đi bán vé số dạo ngoài thành phố. Và ngày nào bà cũng để lại một vé, nhưng ngay cả giải tám cũng không vô. Những con người nông dân nghèo đang lao động trong vô vọng của cái nghèo. Vì đâu? Vì họ chỉ lo cho cái bụng đang đói, họ phải chạy đôn chạy đáo để giải quyết những việc trước mắt, không có gì là lâu dài. Vạt nắng cuối trời dọi thẳng vào mặt bà, bà sẽ không còn hứng chịu nữa, chốn phồn hoa đô hội đang chờ bà. Nhà cao cửa rộng. Nắng đang tạm biệt bà, cái nắng tháng ba đầy mồ hôi và nước mắt.
 Rất lâu sau đó, bà quay trở lại miền quê của ngày xưa. Mái nhà dột nát đã không còn thay vào đó là một khu du lịch sinh thái đậm chất hồn quê bên con suối lớn, nơi mà bà từng mò cua bắt ốc, nay đã thay đổi nhiều. Nắng tắt. Bà quặn thắt ruột đau. Ông Trời đang trêu đùa bà. Bà đã mất tất cả. Không còn gì, chồng con, nhà cửa, gia đình… Đã bay theo những cơn nhậu nhẹt triền miên của chồng bà, những trận bóng thâu đêm suốt sáng. Sự thay đổi của những thứ ở trên trời rơi xuống. Ngã quỵ xuống đường. Bà thèm được trở về gian bếp đầy lửa cháy lúc bà nấu ăn trưa cho con. Thèm những cơn gió Lào rã rời tâm can. Thèm nắng. Đã không còn…                                  

                                                                                                            PHAN NAM



Xem tiếp…

KHÚC THỤY DU CÒN MÃI - Phan Nam

8:14 PM |

Chúng ta hãy khép lại những gì thuộc về quá khứ và cùng nhau hướng đến tương lai. Tôi muốn nói ra điều này vì tình yêu đối với văn chương đã xóa nhòa mọi khoảng cách. Việc nhà thơ Du Tử Lê một lần nữa từ Mỹ trở về đã thu hút sự quan tâm của công chúng và những người yêu thơ. Tôi mới biết Du Tử Lê cách đây mấy tháng, khi tôi bắt đầu lang thang các trang web văn học nghệ thuật trong và ngoài nước. Thật sự để nói về Du Tử Lê tôi rất thiện cảm khi vào trang nhà của ông, cảm phục một người thi sĩ đã ngoài 70 nhưng vẫn miệt mài sáng tác, miệt mài viết tiểu luận phê bình văn học nghệ thuật, miệt mài giới thiệu các tác phẩm mới của bằng hữu mà chủ yếu là những người viết trong nước. 
Khi nghe tin hội nhà văn Thừa Thiên Huế tổ chức chương trình “Du Tử Lê và bằng hữu” vào thời gian chiều ngày 14.08.2016, tôi đã vượt đèo Hải Vân để tham dự sự kiện, để nghe ông nói chuyện thi ca. Bên dòng sông Hương thơ mộng, những vần thơ, những khúc nhạc ngân vang như chạm vào lòng người. Vì sao ta yêu nhau/ Vì sao môi anh nóng/ Vì sao tay anh lạnh/ Vì sao thân anh rung/ Vì sao chân không vững/ Vì sao, và vì sao!, Khúc Thụy Du đã chảy vào lòng người của một bản tình ca bất tử, ngọt ngào và say đắm. Trong không gian cafe sách, dòng sông Hương lững lờ trôi, từng hạt phù sa như lắng lại cảm nhận dấu chân người thi nhân hơn nửa đời người dấn thân vào thi ca.
Nhà thơ Du Tử Lê trong buổi giao lưu với công chúng tại Huế. (Ảnh: Phan Nam)
Trong “Bài nhân gian thứ nhất” ông viết: Ở chỗ nhân gian không thể hiểu/ Tôi có người hồ như tấm gương/ Đêm đêm khóc vụng cùng chăn gối/ Và thấy buồn như Mẹ ở xa... một mảng thơ tình đằm thắm dịu dàng của một người am tường về chữ nghĩa đã khiến hồn tôi, một người trẻ hôm nay không khỏi xao động. Du Tử Lê mạnh về thơ tình và tình thơ của ông đã gắn kết những bằng hữu trong nước, những người yêu thơ. Tôi nhớ trong buổi giao lưu hôm ấy rất nhiều các tác giả tên tuổi đã có mặt và lần đầu tiên tôi trông thấy những thần tượng của mình: nhạc sĩ Nguyễn Trọng Tạo, nhà thơ Nguyễn Ngọc Hạnh, Nguyễn Hoàng Anh Thư, nhà văn Lê Trâm... Tôi là một người trẻ mới toanh đã đến để sống trong thế giới thi ca, thế giới của cái đẹp và và sự ấm áp. Tôi đã bắt đầu gửi những bài thơ đầu tay và tôi nhận ra ông đang ầm thầm quan sát, lắng nghe, chấp cánh cho những vần thơ của người trẻ ở trong nước. Chính điều ấy đã thúc giục tôi viết tiếp, tiếp tục cày xới trên cánh đồng thi ca của mình. 
Buổi chiều thơ mộng hôm đó thật có quá nhiều điều để nói nhưng vì thời gian hạn hẹp nên tôi lặng lẽ ra về. “Khi tôi chết hãy đem tôi ra biển”, những câu thơ cứ dạt dào trong lòng tôi như ước muốn được gặp nhà thơ Du Tử Lê đã trở thành hiện thực. Vì vội quá nên tôi không kịp chụp với ông tấm ảnh lưu niệm, tôi tin ông sẽ trở lại vào một ngày gần nhất.
                                                                           PHAN NAM

Xem tiếp…

TIẾNG CHIM HÓT VƯỢT THỜI GIAN - Nguyễn Khánh Tuyết Vy

9:34 PM |
  Thế kỉ 20 vốn là thời đại vàng son của văn học Anh, Pháp, Mỹ với một kho tàng văn học vĩ đại. Bên cạnh đó, nước Úc cũng có một tài năng nở rộ, đó chính là nữ nhà văn Colleen McCullough cùng cuốn tiểu thuyết sáng giá của thế giới Tiếng chim hót trong bụi mận gai.
   Tìm hiểu cuộc đời và sự nghiệp của nữ tác giả này, hẳn ta sẽ ngạc nhiên khi bà không phải một cây bút chuyên nghiệp mà chỉ là một nhân viên y tế bình thường. McCullough từng có mơ ước được trở thành bác sĩ, bà đã cố gắng vượt qua mọi rào cản trong nghịch cảnh để tìm đường vươn tới ước mơ. Trên con đường ấy, tất cả những gì nhà văn đã trải qua: tuổi thơ cay đắng, những định kiến, một gia đình thiếu tình thương dành cho bà… tất cả như trở thành những giọt nước mắt mang nỗi đau và khát vọng hạnh phúc của những con người nghèo khó, đặc biệt là người phụ nữ hoàn toàn được bà gửi vào tác phẩm Tiếng chim hót trong bụi mận gai. Đâu đó trong cuốn tiểu thuyết đã mang những dấu ấn bất hạnh của cuộc đời McCullough đã làm nên giá trị tác phẩm!
   Có một truyền thuyết về con chim chỉ hót có một lần trong đời, nhưng hót hay nhất thế gian. Có lần nó rời tổ bay đi tìm bụi mận gai và tìm cho bằng được mới thôi. Giữa đám cành gai góc, nó cất tiếng hót bài ca của mình và lao ngực vào chiếc gai dài nhất, nhọn nhất. Vượt lên trên nỗi đau khổ khôn tả, nó vừa hót vừa lịm dần đi, và tiếng ca hân hoan ấy đáng cho cả sơn ca và họa mi phải ghen tị. Bài ca duy nhất, có một không hai, bài ca phải đổi bằng tính mạng mới có được. Nhưng cả thế gian lặng đi lắng nghe, và chính thượng đến trên thiên đình cũng mỉm cười. Bởi vì tất cả những gì tốt đẹp nhất chỉ có thể có được khi ta chịu trả giá bằng nỗi đau khổ vĩ đại… Ít ra là truyền thuyết nói như vậy.
   Và cô bé Meggie trong thiên tiểu thuyết này chính là con chim đã cất lên thiên tình ca tuyệt dịu khiến thượng đế trên thiên đình cũng phải mỉm cười. Qua mối tình giữa Meggie Cleary và linh mục Ranph de Bricassart; nhà văn không chỉ muốn ngợi ca tình yêu chân chính mà quan trọng hơn cả, bà muốn tố cáo những bất công của xã hội, muốn đề cao vẻ đẹp tâm hồn của người phụ nữ cùng khát vọng hạnh phúc.
   Câu chuyện được kể theo lối sử biên gia đình, mỗi nhân vật đều có những nét tính cách độc đáo, nhưng sống động nhất chính là nữ nhân vật Meggie và linh mục Ranph.
   Mở đầu tác phẩm, một xã hội đầy bất công diễn ra trước mắt người đọc cùng nỗi bất hạnh của cô bé Meggie. Bao giờ cũng thế, mỗi lần nhìn thấy con bé, lòng anh lại xốn xang một niềm ngạc nhiên khó hiểu. Nó kháu khỉnh lạ, tóc đẹp tuyệt vời; anh ngoắc một búp tóc, kéo duỗi ra, rồi lại thả ra: thật thích thú khi thấy mớ tóc dài lại cuộn vào như cái lò xo và nhảy về chỗ cũ , đó là cảm nhận của Paddy (cha của Meggie) lúc ông đặt cô bé ngồi trên đùi sau một ngày làm lụng vất vả. Ta không thể không ngỡ ngàng trước một cô bé ngoan và đáng yêu như Meggie lại phải sống trong sự thiếu quan tâm của gia đình. Ngay cả niềm vui nho nhỏ của cô trong ngày sinh nhật cũng bị tước đoạt, con búp bê cô nhận được trong ngày sinh nhật đã bị các anh trai giằng lấy và phá hỏng. Hành động đó nảy sinh từ sự thiếu giáo dục, vô ý thức của những đứa trẻ được sinh ra trong gia cảnh nghèo khó, bần hàn. Cha mẹ không có thời gian dạy dỗ chúng vì họ phải đau đáu lo cái ăn cái mặc mỗi ngày cho cả nhà. Đây là lời tâm sự của Fiona (mẹ của Meggie) với Frenk là đứa con riêng của bà, lời tâm sự đầy nhẫn nhục chịu đựng: “Chúng ta là những người bình thường, những người lao động, vì vậy, chẳng bao giờ ta giàu và thuê được người giúp việc. Hãy bằng lòng với thân phận ta hiện nay và những gì ta có.”.
   Bất công đầy rẫy ở cả trường học, nơi mà những đứa trẻ lẽ ra phải được học tập thoải mái, được giáo dục nhân phẩm. Ở lớp, khi Meggie không thể viết được bằng tay phải, cô bé đã phải cắn răng chịu đựng những trận tròn khủng khiếp của xơ Agata. Ngay đến trường học cũng lệ thuộc vào nhà thờ và mang nền giáo dục lối mòn, sáo rỗng. Nơi đó hoàn toàn không có sự dạy bảo xuất phát từ lương tâm, không có tình yêu thương mà chỉ có áp đặt và hình phạt. Xơ Agata (cô giáo của Meggie) xuất hiện trong truyện như một hung thần, một ác quỷ khoác chiếc áo của sự kênh kiệu và giả dối để đội lốt nữ tu: “Cái gọng thép của cặp kính tròn đè ép lên sống mũi xơ Agata một cạch không thương tiếc, để lại hai vết hằn đỏ tươi, sau đôi mắt kính, cặp mắt ti hí độc ác màu xanh nhợt rình mò đầy ngờ vực.” Với những nét xấu ác trên gương mặt vị nữ tu, McCullough đã tài tình khắc họa rất ấn tượng tính cách vô nhân đạo của xơ Agata.
   Như một bản nhạc buồn thảm, u ám của cuộc đời Meggie; rất tự nhiên, câu chuyện dẫn dắt người đọc bước vào thế giới tâm hồn cô từ khi cô còn là một đứa trẻ. Tâm hồn Meggie, một tâm hồn ngây thơ mà chất chứa trong đó cả một thế giới trong sáng, sinh động, thánh thiện nhất. Cô bé đã cất tiếng thét sợ hãi khi cô nhìn vào bên trong chiếc đầu của con búp bê bị phá hỏng: Ánh sáng lọt vào qua đôi môi hé mở, và răng hiện thành những hình bóng đen đen, như răng một con thú nhỏ nào đó và phía trên tất cả những cái đó, Meggie nhìn thấy mắt Agnès  – hai quả cầu nhỏ rắn chắc xâu vào sợi dây thép tàn nhẫn cắm vào đầu búp bê. Dường như, vạn vật hiện hữu xung quanh Meggie đều gây vào tâm hồn cô những xúc cảm mạnh.
   Một tâm hồn giàu cảm xúc như tâm hồn Meggie phải sống trong cảnh nghèo khó, nghèo vật chất lẫn tình thương. Cô ao ước được thấy mẹ cười trìu mến với mình, được mẹ quan tâm đến mình thật nhiều: Meggie gật đầu, mỉm cười ngập ngừng; có những lúc nó thiết tha mong muốn mẹ cất tiếng cười, nhưng điều đó chưa bao giờ xảy ra. Thời thơ ấu của Meggie dường như chẳng bao giờ cô có được hạnh phúc nào bền lâu. Đến cả cô bạn gái thân nhất của Meggie – niềm vui cực kỳ lớn lao trong đời cô bé cũng chỉ đến với cô trong thoáng chốc. Chỉ vì cách giải quyết quá thô lỗ và nông cạn của Paddy (cha của Meggie) khi ông phát hiện tóc con gái mình bị lây chấy từ Tereza – một cô bé người Ý, ông đã phá hỏng tình bạn rất đẹp giữa Meggie và Tereza. Trong cuộc sống nghèo khó và xã hội đầy rẫy bất công, chỉ le lói lên chút ánh sáng của tình người, nhưng rồi ánh sáng đó cũng nhanh chóng vụt tắt và bị vùi dập trong vũng bùn của kiếp sống tối tăm.
   Rồi Meggie, cô bé ấy vụt lớn, “lột xác” thành một thiếu nữ xinh đẹp tuyệt trần. Nàng là đóa hoa rực rỡ nhất Drogheda. Nàng là hiện thân của nữ tính, là tình yêu đắm say mà kín đáo của vị linh mục Ranph de Bricassart có “Thân hình cao lớn, vóc dáng tuyệt mỹ, khuôn mặt quý phái thanh tú, toàn bộ ngoại hình của cha là một sự hài hòa và hoàn mỹ tuyệt vời - không phải mọi tạo vật của Chúa đều được ban thưởng hậu như thế. Toàn bộ thân hình cha, từ mái tóc xoăn lượn sóng và cặp mắt xanh kỳ diệu cho đến đôi bàn tay và bàn chân nhỏ nhắn thanh nhã đều thực sự là hoàn hảo.”.
    Vẻ đẹp của Meggie hoàn toàn đối lập với hình ảnh của Mary Cason già nua – bà chị ruột của Paddy, một người đàn bà sa đọa. Trong khi Meggie ngày càng trở nên xinh đẹp thì Mary Cason ngày càng chịu sự trừng phạt của tuổi già. Mụ không còn được tự do trong cái thân hình xấu xí, phục phịch mang trong đó là cả một tâm hồn tàn độc, bỉ ổi. Mụ là con nhện cái già của những gì tồi tệ và đáng kinh tởm. Những chi tiết miêu tả hình hài của Mary Cason lúc mụ chết đã bộc lộ lên được bản chất xấu xa của mụ: Cặp mắt mở to chi chít những vết đốm, cặp môi mỏng thâm sì; và khắp nơi nhung nhúc ruồi. Phải bảo Mrs.Smith đuổi ruồi trong lúc cha làm lễ, lẩm nhẩm trước xác chết những lời thiêng liêng cổ xưa. Cái trò hề gì thế này, mụ ta phải bị nguyền rủa kia chứ! A, cái mùi bốc lên! Trời ơi, con ngựa chết ở bãi chăn thả, phơi xác giữa trời, cũng không bốc mùi hôi thối đến thế. Chạm vào mụ khi mụ đã chết cũng ghê tởm như trước đây lúc mụ còn sống, nhất là đôi môi ruồi bâu này. Mấy giờ nữa là mụ sẽ bị giòi bọ đục khoét. Sự trừng phạt của thượng đế dành cho người đàn bà đầy quyền lực, dâm đãng, đầy tội lỗi, hiểm ác! Tác giả thẳng thừng ném vào xác chết mụ đàn bà lố lăng ấy những ngôn từ cay cú nhất. Mang danh nghĩa mụ để tài sản tại cho gia đình người em trai của mụ, nhưng thực chất mụ chỉ lợi dụng sự chất phác và ngu muội của họ để thuê họ như những người làm công cho điền trang của mụ.
   Ở Droghedra; vẻ đẹp hình thể lẫn tâm hồn của Meggie hoàn toàn đối lập với vẻ thô kệch, lố bịch, đáng tởm của Mary Cason. Đồng thời, vẻ đẹp đó cũng như ngạo mạn thách thức với sự độc tôn của đấng vạn năng là đức Chúa Trời. Vẻ đẹp của nàng nổi bật lên như vừng dương mới mọc, tỏa ngát hương như những đóa hoa hồng trong vườn. Nàng mới thực sự là đóa hồng làm say lòng cả Drogheda làm dấy lên trong lòng cha Ranph một tình cảm nguy hiểm, một tình cảm không thể dành cho linh mục: Chăm chú nhìn nó, cha cảm thấy một cách sắc bén hơn bao giờ hết sự bất lức, sự hồ nghi lòng dũng cảm của mình – cái cảm giác nó rỉa rứt và bám theo cha suốt đời. Meggie trong lòng cha là tro của hoa hồng, cô gái như hiện ra từ truyện cổ tích, quyến rũ một cách tuyệt vời. Quả thật, khó mà tìm được một cô gái như Meggie, một cô gái đặc biệt không thể nhầm lẫn được với bất kỳ cô gái nào khác và có lẽ chỉ có trong cổ tích. Vẻ đẹp của nàng là nỗi ám ảnh ngọt ngào nhất, là mối cám dỗ đáng sợ nhất đối với vị linh mục trẻ.

   Với giọng văn cực kỳ thẳng thắn, McCullough dám đả kích cái giả dối của nhà thờ Công giáo, bà lôi nó ra phơi bày trước sự thật khi miêu tả một Đức khâm mạng trong nhà thờ: Ừ thì người ta cũng đã trình rõ về ông ta: con người dè dặt hiếm có trong những thói quen của mình, điều xa hoa duy nhất mà ông tự cho phép mình là chiếc ô tô thượng hạng (và chạy rất nhanh). Châm biếm một cách rất ư nhẹ nhàng qua những chi tiết nhỏ nhặt nhưng nói lên được tổng thể vấn đề: Nước này lại giàu, nó làm đầy kho bạc của nhà thờ một cách hào phóng.; McCullough đã tố cáo sự xa hoa của nhà thờ; sự giàu có mà lẽ ra phải được nhường lại, được chia đều cho bao phận người nghèo khó, khốn khổ.
   Tỏa sáng giữa cuộc đời là điều thiện, vang lừng khắp không trung khiến thượng đế còn phải mỉm cười thán phục là thiên tình ca của tình yêu tuyệt đích.
   Bản thiên tình ca được mua lấy bằng nỗi đau khổ tuyệt dịu, được cất lên bằng trái tim không phải của một bậc thánh, một vị thần mà bằng trái tim của loài người nhỏ bé. Nhỏ bé như một con chim yếu ớt giữa đám gai góc mà số phận phủ xuống thế nhân, Meggie không đầu hàng trước rào cản tình yêu là vị Chúa Trời mà Ranph đã hiến dâng Người thể xác lẫn linh hồn của mình. Nàng đã đoạt lấy hạnh phúc từ tay Chúa tại một căn nhà nhỏ trên bãi biển, chính nơi đây, nàng đã được sống cùng Ranph như một cặp vợ chồng. Đó là ước mơ cả đời mà nàng đã phải hy sinh để nhận về mình biết bao thiệt thòi và cay đắng vì lý tưởng to lớn của Ranph. Ranph hiến cả bản thân và có lẽ hiến luôn cả giới tính của ông cho Chúa, Meggie lại hy sinh cuộc đời nàng cho lý tưởng của Ranph. Ở đây, phải chăng tác giả muốn người đọc nhận thức được một điểm mới mẻ của tình yêu chân chính? Tình yêu xuất phát từ sự hy sinh cao cả, chứa đựng cả khổ đau và dục vọng.
   Ông úp mặt vào vai nàng, áp má vào làn má mịn màng của nàng và buông mình theo cơn hứng tình cuồng dại, như đấu tranh với chính số phận. ý nghĩ quay cuồng, lẫn lộn, ý thức mờ đi, và lại một luồng sáng bừng lên chói lòa; trong giây lát ông cảm thấy mình ở bên trong mặt trời, ánh quang huy mờ đi, cái nhá nhem màu xám, bóng tối. Đều đó nghĩa là làm con người, làm người đàn ông. Thật táo bạo, bất ngờ xiết bao! Đang chìm ngập trong mảng màu u tối của tác phẩm, McCullough bỗng chốc đẩy người đọc vào một khu vườn địa đàng tràn ngập ánh dương, tình yêu cựa mình thức dậy, bùng lên như bão tố giữa nỗi đau tuyệt dịu. Nỗi đau ập xuống đầu Ranph và Meggie suốt mấy mươi năm. McCullough quả là một cây bút thần tình! Bà không chỉ giỏi phơi bày ra những cái xấu trong xã hội bằng giọng kể cay nghiệt và điêu luyện; mà bà còn viết về tình yêu bằng những ngôn từ mãnh liệt, xuyên cùng khắp bản năng con người.
   Tình yêu của họ vụt lóe lên nhưng bất diệt giữa thế gian. Tình yêu đó mang đến sự thánh thiện giữa cuộc đời đầy đau khổ, bất công. Tình yêu đó xuất phát từ sức phản kháng mãnh liệt trong tâm hồn Meggie cũng như trong tâm hồn của bao người phụ nữ: Nàng hạnh phúc khôn tả, suốt đời không khi nào nàng có được hạnh phúc trọn vẹn như thế. Từ lúc ông chặn đón nàng ở cửa, tất cả trở thành bản trường ca của xác thịt – những cái ôm riết, tay, thân thể, khoái lạc không thể tả được. Lấy được người mình thật lòng yêu thương – hạnh phúc giản đơn ấy mà người phụ nữ phải đấu tranh mới có được, điều đó nói lên vị trí thấp kém của phụ nữ trong thời đại ấy. Phụ nữ vốn chỉ được phép sống theo khuôn khổ và nương theo số phận. Nhưng ở đây, tác giả đã cho Meggie tự quyết định cuộc đời mình dù cho đời nàng bị chắn ngang bởi một nhân vật thần bí, chi phối hoàn toàn cả xã hội nước Úc bấy giờ: Đức Chúa Trời. Nguyện kinh không đem lại cho cô niềm an ủi và niềm vui, và cô tuân theo những lề luật của nhà thờ chỉ vì nếu không thì sau khi chết sẽ vĩnh viễn bị thiêu trong lửa địa ngục.
   Tình yêu Meggie đã kéo Ranph khỏi ánh sáng giả dối của đức tin: “Em được đặt trên đường đi của ta để làm cho ta hiểu: sự kiêu hãnh của những đấng chăn chiên như ta là giả dối và trống rỗng biết chừng nào.” và kéo ông khỏi tham vọng về tiền bạc, tình yêu khiến ông không còn nghĩ đến khối tài sản kếch xù của Mary Cason vì tài sản đó vốn thuộc về Meggie.
   Tình yêu giữa họ theo luật của nhà thờ Công giáo và theo định kiến xã hội, là mối tình tội lỗi, nhưng nếu xét về bản chất, mối tình này đẹp hơn và thánh thiện hơn hết những thứ đó. Nó đẹp hơn bởi vì nó không được tạo nên từ giả dối, nó trong sáng đến tận cùng của chân – thiện – mỹ.
   Kết thúc truyện vừa bi thương vừa có hậu, bi thương vì Ranph biết được Den là con trai của ông và Meggie. Den hoàn hảo hơn ông, cậu tiếp tục thực hiện sứ mệnh cao cả với Chúa mà cha cậu chưa thật sự gánh vác được. Nhưng cuối cùng cậu vẫn chết, Ranph cũng vỡ tim mà chết sau khi ông biết sự thật, bi kịch lớn nhất của ông. Đó như là đòn giáng nặng nề nhất mà Chúa Trời dành cho ông và Meggie khi họ đã dám chống lại nguyên tắc của tôn giáo. Nhưng kết thúc vẫn có hậu theo một mặt khác, Jaxtina (con gái của Meggie và chồng nàng là Luke), một cô gái năng động và hiện đại đã làm chủ được cuộc đời mình, cuộc sống hạnh phúc về mọi mặt đã mở ra với Jaxtina.
   Con người có thể không thật sự chiến thắng nổi số phận. Cuộc đời có mất mát, có đau thương, và mâu thuẫn khơi nguồn cho sự vùng lên đấu tranh để hứng lấy bi kịch. Nhưng bằng sức mạnh của nội tâm với lòng tin tuyệt đối vào cái đẹp, cái thiện; con người vẫn có thể thoát khỏi bóng tối của đau thương để tìm đến ánh sáng. Từ đó, McCullough muốn gợi nên chân lý về được và mất trong cuộc đời.
   Lời trần tình đầy sắc sảo và cay đắng của Meggie với đức Chúa Trời:
  Mà Ngài có biết thế nào không, hở Chúa? Ngài không còn làm tôi sợ như trước nữa đâu. Ôi, trước đây tôi sợ ngài, sợ sự trừng phạt của Ngài biết bao! Suốt đời vì sợ Ngài mà tôi không rời khỏi con đường đức hạnh. Mà con đường ấy dẫn tôi đến đâu? Nếu như tôi phạm vào tất thảy mọi điều răn của Ngài thì cũng chẳng có gì tệ hại hơn. Ngài đối xử với chúng tôi như với con nít, chỉ biết đe dọa, trừng phạt. Nhưng tôi không còn sợ Ngài nữa. Tôi tuyệt nhiên không nên căm thù Ranph, mà căm thù Ngài mới phải. Ranph khốn khổ chẳng có lỗi gì, tất cả là tại Ngài. Ông ấy chỉ sống trong nỗi khiếp sợ Chúa, như trước kia tôi cũng thế. Chưa bao giờ tôi hiểu nổi làm sao ông ấy có thể yêu Ngài. Tôi không hiểu phải yêu Ngài vì lẽ gì.
   Một cô gái không có điều kiện đến trường học tập như Meggie không ngờ lại có thể thốt ra lời lẽ đầy sáng suốt và chí lý dâng lên cho đức Chúa Trời. Lời trần tình của Meggie hay chính lời trần tình của McCullough? Hay lời trần tình của bao phụ nữ bất hạnh?... Lời lẽ dồn dập như một đoản hùng ca đập tan nỗi thống khổ, bất công đang bao trùm cuộc sống. McCulough thật sự táo bạo khi viết nên câu chuyện. Nét táo bạo của bà thể hiện ở cả nội dung và cách diễn đạt đã biến tác phẩm giống như một khúc nhạc nghê thường lúc trầm lúc bổng, lúc nhanh lúc chậm.
   Tuy nhiên, truyện gây được sức hút với độc giả chính là ở chất lãng mạn của mối tình Meggie và vị linh mục Ranph hài hòa với chất hiện thực phê phán. Colleen McCullough từng được miêu tả là một phụ nữ tự tin, thẳng thắn. Vậy nên, trong tác phẩm Tiếng chim hót trong bụi mận gai của bà không chứa một chi tiết nào thừa, không một lời lẽ nào lan man và sáo rỗng, tất cả đều hướng thẳng đến mục đích mà tác giả muốn phơi bày. Từng lời nói, từng hành động,… của các nhân vật; dù nhỏ nhặt đến đâu cũng ẩn chứa ý nghĩa quan trọng. Hiểu được những chi tiết ấy, ta mới có thể hiểu được chiều sâu cuốn tiểu thuyết này.
   Nữ học giả Germaine Greer cho Tiếng chim hót trong bụi mận gai là: cuốn sách xấu xa hay nhất mà tôi từng đọc. Cuốn tiểu thuyết bị cho là xấu xa bởi nó đi ngược với những định kiến của thời đại, nó xấu xa vì nó dám chống lại những nguyên tắc nhà thờ và dám châm biếm cả những lời răn của Chúa Trời, khơi dậy những dục vọng của bản năng con người… Cái xấu xa ấy nằm cả ở sự vùng lên nổi loạn giữa xã hội bất công bằng mối tình cao cả, tuyệt dịu giữa một thiếu nữ và một vị linh mục. Vậy nên, sự xấu xa ấy vẫn được toàn thế giới hoan nghênh. Không chỉ ở một thời đại mà bao giờ cũng thế, cuộc đời là một bụi mận gai khổng lồ, và hạnh phúc thường ẩn náu trong những bụi gai đó. Một tâm hồn đẹp, một niềm tin mãnh liệt, lòng can đảm là những hành trang để con người phá tan những bụi gai khổ đau, tìm lấy hạnh phúc. Con chim trong truyền thuyết đã lao vào bụi gai mới có thể cất lên tiếng hót tuyệt vời nhất, và tiểu thuyết Tiếng chim hót trong bụi mận gai đã cất giữ được một tiếng chim hót vượt thời gian hay là khúc ca vang lừng, trường cửu của cả nhân loại.

NGUYỄN KHÁNH TUYẾT VY


Xem tiếp…