Home » văn học dân gian

Tính cách vùng miền trong bài ca dao - Trang Lộc

Saturday, July 2, 2016

Nếu tục ngữ thiên về lí trí, là phán đoán rút ra từ thực tiễn đời sống lao động, đời sống xã hội thì ca dao lại thiên về tình cảm, bởi nội dung phản ánh đậm chất trữ tình. Vì thế, ngôn ngữ ca dao thường gợi nhiều hơn tả, kể. Bài ca dao sau là minh chứng:

Rồng chầu ngoài Huế,

Ngựa tế Đồng Nai.

Nước sông trong chảy lộn sông ngoài,

Thương người xa xứ lạc loài tới đây…

Xét về cấu trúc, thường thì ca dao kết cấu lối đối – tỉ hai phần rõ rệt: phần đầu gợi hứng, nêu vấn đề để đối chiếu nội dung chính phần sau mà bộc lộ tình cảm chủ thể trữ tình. Điều đặc biệt bài ca dao này: tư tưởng tình cảm gợi ra ngay trong từng câu phần đầu (ngoại cảnh). Phần “hứng” đã gợi ra phần “tỉ”, ngôn từ ẩn dụ- vừa giàu nghĩa hiện thực vừa đậm sác thái biểu tượng. “Rồng chầu ngoài Huế” người đọc nghĩ ngay đến hình ảnh Rồng đang phủ phục bên đền đài, cung điện, thành quách, cảnh trí vùng đất kinh kì, biểu hiện uy lực vương triều (nhà Nguyễn). “Chầu” là sự phục tùng, tuân thủ theo qui tắc ứng xử trong quan hệ giao tiếp theo chuẩn mực cái đẹp của con người vùng đất kinh kì, nơi hội tụ tinh hoa văn hoá dân tộc. Chính điều đó đã hình thành tính cách con người Huế : Nề nếp, gia phong, khuôn phép, thanh lịch đến mức cầu kì trong mọi mặt đời sống. Chùa Thiên Mụ, núi Ngự Bình, lăng tẩm, thành quách vẫn trầm mặc soi bóng xống dòng Hương Giang thơ mộng ngàn đời để trở thành di sản văn hoá vật thể hậu thế. Đến nhã nhạc cung đình Huế lại được vinh danh thành di sản phi vật thể của nhân loại. Tất cả đều sản sinh ra từ tính cách con người Huế( chủ thể văn hoá).

Xuôi vào nam, trước “độ mang gươm đi mở cõi”, Đồng Nai, vùng đất mênh mông, bát ngát còn hoang vu thuở ấy xuất hiện “Ngựa tế Đồng Nai”. Ta hình dung hình ảnh ngựa đang sải bước, tung vó để phi nước đại trên miền đất rộng lớn mà không gặp phải sự cản trở nào. Phải chăng đó là biểu hiện khát vọng tự do, tung hoành của người Nam Bộ (nói chung), Đồng Nai (nói riêng). Phóng khoáng, bộc trực, thân tình mà dung dị. trong mọi mặt đời sống. Dấu ấn đậm chất Nam bộ trong sinh hoạt văn hoá : Đờn ca tài tử từng được xướng thành văn hoá phi vật thể. Loại hình này phản ánh tính cách mộc mạc, dân dã mà thắm đượm nghĩa tình người vùng sông nước miệt vườn. Sử sách ghi rằng : năm 1698, Nguyễn Hữu Cảnh theo lệnh chúa Nguyễn Phúc Chu vào Nam, ngược sông Đồng Nai – Sài Gòn , Ông “lấy Đồng Nai làm huyện phước Long và sài gòn làm huyện Tân Bình. Đặt Trấn Biên dinh (Biên Hoà) và Phiên Trấn dinh (Gia Định) sai quan vào cai trị. Lại chiêu mộ những kẻ lưu dân từ Quảng Bình trở vào để lập ra thôn xã và khai khẩn ruộng đất” Từ đó những bước khai phá người Việt mở cõi đến tận cùng vùng đất Nam Bô ngày nay..Vì vậy Nam Bộ là nơi hội tụ cư dân đàng ngoài, đàng trong vào sinh cơ lập nghiệp. “Nước sông trong chảy lộn sông ngoài” là như thế. Vì thời cuộc, vì mưu sinh mà người mọi miền phải “chảy lộn” để tìm đến miền đất hứa. Có dị bản chép “Nước sông trong sao chảy lộn sông ngoài”. Chữ “sao” từ dùng để hỏi khi đối thoại, người hỏi muốn biết hoàn cảnh đẩy đưa người đến đây, tìm sự đồng cảm, sẻ chia. Người thì bất mãn thời cuộc, người vì đói nghèo tha hương cầu thưc, người không chịu cảnh áp bức quan lại, tựu trung đều là kẻ xa xứ. Bởi vậy tình người đọng lại câu “Thương người xa xứ lạc loài tới đây”. Cách nói, cách bày tỏ tình cảm rất bộc trực, tự nhiên “Thương”, không khuôn sáo, cầu kì; rất dân dã rất đời! là mệnh lênh trái tim “cưu mang đùm bọc”nhau. Kể chi thành phần xuất thân, sá chi sang hèn… vì thế cũng có dị bản “Thương người quân tử lạc loài tới đây”.Người tới trước giúp đỡ người đến sau, người thuận lợi giúp người khó khăn, cứ thế đời trước truyền đời sau làm nên cốt cách “trọng nghĩa tình” người Nam bộ như ngày nay.

Thế mới hay bài ca dao trên như gợi nhắc người đời về giai đoạn lịch sử hình thành cư dân Nam Bộ, còn là biểu hiện tính cách người vùng miền khác nhau. Hai câu kết bài ca dao theo môtip quen thuộc, lời mời chào “Tới đây thì ở lại đây/ Bao giờ bén rễ xanh cây lại về”. “về” hay không “về” nhưng bao giờ tâm thức họ hướng về “Cố quốc” (Rồng chầu ngoài Huế). Thời nay, con cháu vẫn không nguôi tấm lòng nhớ thương ấy “Từ độ mang gươm đi mở cõi / Trời Nam thương nhớ đất Thăng Long” (Huỳnh Văn Nghệ). Bởi người Việt Nam đời nào cũng vậy, ở đâu cũng thế (người xa xứ) luôn ẩn chứa tinh thần dân tộc, nghĩa cử đồng bào.

TRANG LỘC

Trường THCS Lê Đình Chinh, Ninh Thuận.

Nguồn: Đất Đứng

Tags: tiểu luận , trao đổi , văn , văn chương dư luận , văn học dân gian